🏰 જૂનાગઢ – ઇતિહાસ, મહત્વ અને પ્રવાસ માર્ગદર્શિકા
૧. પરિચય
જૂનાગઢ (Junagadh) ગુજરાતના સૌરાષ્ટ્ર પ્રદેશમાં આવેલું એક ઐતિહાસિક શહેર છે.
આ શહેર ગિરનાર પર્વતની તળેટીમાં આવેલું છે અને પ્રાચીન સંસ્કૃતિ, ધર્મ, સ્થાપત્ય અને કુદરતી સૌંદર્યથી સમૃદ્ધ છે.
“જૂનો ગઢ” એટલે કે ‘Old Fort’ એ નામનું અર્થ છે — કારણ કે અહીંનું પ્રાચીન ઉપરકોટ કિલ્લો (Uparkot Fort) હજારો વર્ષ જૂનું છે.
૨. ઇતિહાસ (History)
-
ઈ.સ.પૂર્વે ૩રમી સદીમાં ચંદ્રગુપ્ત મૌર્યના સમયમાં “ઉપરકોટ કિલ્લો” સ્થાપિત થયો.
-
પછીથી અહીં ચુદાસમા વંશ, ગુજરાત સુલ્તાન મહમદ બેગડા, મુગલ શાસકો અને છેલ્લે નવાબશાહીનું શાસન રહ્યું.
-
નવાબ મહાબત ખાન ત્રીજાએ જુનાગઢને પાકિસ્તાનમાં જોડવાનો પ્રયાસ કર્યો, પરંતુ પછી ભારત સાથે જોડાયું.
-
જૂનાગઢમાં હિંદુ, જૈન, બૌદ્ધ અને ઇસ્લામિક સંસ્કૃતિઓનો મિશ્રણ જોવા મળે છે.
૩. રચના અને સ્થાપત્ય (Architecture & Layout)
-
ઉપરકોટ કિલ્લો (Uparkot Fort):
પ્રાચીન ગુફાઓ, વાવ (અદિકડી વાવ ), કુવો (નવઘન કૂવો ) અને પથ્થરની કલા સાથેનું અદભૂત ઐતિહાસિક સ્થળ. -
ગિરનાર પર્વત:
હજારો વર્ષથી ધાર્મિક યાત્રાનું કેન્દ્ર. રોપ વે દ્વારાઅંબાજી મંદિર સુધી પહોંચવાની સુવિધા છે. -
અશોકના શિલાલેખ:
અશોક સમ્રાટના શિલાલેખો અહીંના શિલાઓ પર કોતરાયેલા છે. -
મહાબત મકબરો:
ગોથિક અને ઈસ્લામિક શૈલીમાં બનેલા મકબરો — જુનાગઢની ઓળખ સમાન છે.
૪. ધાર્મિક અને પૌરાણિક મહત્વ (Religious & Mythological Significance)
-
ગિરનાર પર્વતને “રેવતક પર્વત” તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.
-
અહીં દત્તાત્રેય મંદિર, અંબાજી મંદિર, જૈન મંદિરો અને અનેક પવિત્ર સ્થળો છે.
-
દરેક વર્ષ ગિરનાર પરિક્રમા યાત્રા યોજાય છે — હજારો યાત્રિકો ભાગ લે છે.
-
માન્યતા છે કે ગિરનાર પર ભગવાન દત્તાત્રેયે તપશ્ચર્યા કરી હતી.
૫. ફરવા જેવા સ્થળો (Tourist Attractions)
| ક્રમાંક | સ્થળ | વિશેષતા |
|---|---|---|
| ૧ | 🏯 Uparkot Fort | પ્રાચીન કિલ્લો, ગુફાઓ અને વાવ |
| ૨ | 🕉️ Girnar Hills | હિંદુ-જૈન યાત્રાધામ, ropeway |
| ૩ | 🐅 Sakkarbaug Zoo | એશિયાટિક સિંહ માટે પ્રસિદ્ધ |
| ૪ | 💧 Adi Kadi Vav & Navghan Kuvo | ઐતિહાસિક વાવ અને કુવો |
| ૫ | 🕌 Mahabat Maqbara | અદભૂત મકબરો, ફોટોગ્રાફી માટે ઉત્તમ |
| ૬ | 🌊 Damodar Kund | ધાર્મિક તળાવ અને મંદિર |
| ૭ | 🏞️ Gir National Park (65 km) | એશિયાટિક સિંહનું નિવાસસ્થાન |
૬. કેવી રીતે પહોંચવું (How to Reach)
🚆 ટ્રેન દ્વારા
-
Junagadh Junction Railway Station – અમદાવાદ, રાજકોટ, સુરત, વડોદરા વગેરે સાથે સીધી ટ્રેન સેવા.
-
બુકિંગ માટે: IRCTC વેબસાઇટ અથવા મોબાઇલ એપ.
🚌 બસ દ્વારા
-
GSRTC તથા ખાનગી બસો વડે અમદાવાદ, રાજકોટ, દ્વારકા, વેરાવળ વગેરે શહેરો સાથે જોડાણ.
-
બુકિંગ માટે: GSRTC વેબસાઇટ.
✈️ હવાઈ માર્ગ
-
નજીકનું એરપોર્ટ: કેશોદ (40 km) અથવા રાજકોટ (100 km).
૭. રહેવાની અને જમવાની સુવિધા (Accommodation & Food)
🏨 રહેવું
-
Circuit House, Junagadh – ☎️ 0285 265 5097
-
Girnar Dharamshala Booking: girnardarshan.com
📞 +91 94096 85999 -
અન્ય ધાર્મિક ધામશાલાઓ –
-
Shri Vanza Gnati Dharamshala
-
Sanatan Hindu Dharamshala
-
Prajapati Ekta Bhavan
(બુકિંગ માટે yatradham.org)
-
🍛 જમવાનું
-
સ્થાનિક ગુજરાતી થાળી – દાળ-ભાત-શાક-ફરસાણ સાથે સ્વાદિષ્ટ મીઠાઈ.
-
મંદિર પાસે પ્રસાદ અથવા નિઃશુલ્ક ભોજન પણ મળે છે.
-
શહેરમાં શાકાહારી તેમજ મલ્ટીકુઝીન રેસ્ટોરાં ઉપલબ્ધ છે.
૮. ધાર્મિક પૂજાઓ અને મેળા (Puja & Festivals)
| પ્રસંગ | સમય | વિશેષતા |
|---|---|---|
| ગિરનાર પરિક્રમા | કારતક મહિનામાં | 36 કિમી ધાર્મિક યાત્રા, હજારો યાત્રિકો ભાગ લે છે |
| શિવરાત્રી મેળો | મહાશિવરાત્રી | ભવનાથ મંદિરે વિશાળ મેળો યોજાય છે |
| દત્ત જયંતિ | માર્ગશિર્ષ મહિનામાં | દત્તાત્રેય મંદિરે વિશેષ પૂજા અને આરતી |
| ચૈત્ર પૂર્ણિમા | માર્ચ-એપ્રિલ | વિવિધ મંદિરોમાં મેળા |
પૂજામાં ભાગ લેવા માટે — મંદિર સમિતિ અથવા સ્થાનિક ટ્રસ્ટ સાથે સંપર્ક કરવો પડે છે.
સ્થળ પર દાનપેટી, પૂજા સામગ્રી અને પ્રસાદ વ્યવસ્થા ઉપલબ્ધ હોય છે.
૯. ઉતારા અને બુકિંગ માહિતી (Booking Details)
| સેવા | વેબસાઇટ / સંપર્ક | વિગત |
|---|---|---|
| 🏨 ધર્મશાળા | girnardarshan.com | 📞 +91 94096 85999 |
| 🚌 બસ | gsrtc.in | રાજ્ય બસ બુકિંગ |
| 🚆 ટ્રેન | irctc.co.in | ટ્રેન ટિકિટ બુકિંગ |
| 🏛️ જિલ્લા માહિતી | junagadh.nic.in | સરકારની ઓફિશિયલ સાઇટ |
| 🌐 ગુજરાત ટૂરિઝમ | gujarattourism.com | પ્રવાસ સ્થળો, ઉત્સવોની માહિતી |
🔔 વિશેષ સૂચના
-
ગિરનાર પરિક્રમા અથવા મેળા સમય દરમિયાન બુકિંગ 15–20 દિવસ પહેલાથી કરવું અનિવાર્ય છે.
-
મંદિરોમાં મોબાઇલ, કેમેરા કેટલાક સ્થળે પ્રતિબંધિત હોઈ શકે છે.
-
શિયાળાનો સમય (ઓક્ટોબરથી ફેબ્રુઆરી) જુનાગઢ મુલાકાત માટે શ્રેષ્ઠ ગણાય છે.