સોમનાથ મંદિર, ગુજરાત

 

🛕 સોમનાથ મંદિર – ઈતિહાસ, મહત્વ, પ્રવાસ અને પૂજા-વિધિ



૧. ✨ મહત્વ

સોમનાથ મંદિર ગુજરાતના સૌરાષ્ટ્ર વિસ્તારમાં, વેરાવળ નજીક પ્રભાસ પાટણ ખાતે અરબી સમુદ્રના કિનારે આવેલું છે.
આ મંદિર ભગવાન શિવના બાર જ્યોતિર્લિંગોમાંનું પ્રથમ જ્યોતિર્લિંગ છે.
હિંદુ ધર્મમાં આ સ્થાનને “આદિ જ્યોતિર્લિંગ” તરીકે માન આપવામાં આવે છે.
આ એક પ્રાચીન અને પવિત્ર તીર્થસ્થળ છે, જ્યાં કરોડો ભક્તો દર વર્ષે દર્શન માટે આવે છે.

૨. 🏛️ ઇતિહાસ અને સ્થાપત્ય

  • ઋગ્વેદમાં ઉલ્લેખ: સોમનાથનો ઉલ્લેખ પ્રાચીન ઋગ્વેદમાં પણ જોવા મળે છે.

  • આક્રમણો અને પુનર્નિર્માણ:
    સોમનાથ પર અનેક વિદેશી આક્રમણકારોએ હુમલા કરીને તેને નષ્ટ કર્યું,
    પરંતુ તે દરેક વખત પછી ભક્તિભાવથી પુનઃસ્થાપિત કરવામાં આવ્યું.

  • હાલનું મંદિર:
    ચૌલુક્ય શૈલીના હિંદુ સ્થાપત્યમાં નિર્મિત છે.

  • પુનઃસ્થાપન:
    ભારત સ્વતંત્ર થયા પછી સરદાર વલ્લભભાઈ પટેલના પ્રયત્નોથી તેનું પુનર્નિર્માણ શરૂ થયું
    અને મે ૧૯૫૧માં પૂર્ણ થયું.

૩. 📖 પૌરાણિક કથા (દંતકથા)

🌙 ચંદ્રદેવનો શ્રાપ અને મુક્તિ

  • દક્ષ પ્રજાપતિએ પોતાની ૨૭ પુત્રીઓ (૨૭ નક્ષત્રો)નું લગ્ન ચંદ્રદેવ સાથે કરાવ્યું.

  • ચંદ્રદેવ માત્ર રોહિણી પ્રત્યે વધારે પ્રેમ કરતા હોવાથી દક્ષએ તેમને ક્ષય થવાનો શ્રાપ આપ્યો.

  • શ્રાપમુક્તિ માટે ચંદ્રદેવે આ સ્થળે ભગવાન શિવની તપસ્યા કરી.

  • શિવ પ્રસન્ન થઈ તેમને મુક્તિ આપી અને અહીં સોમનાથ લિંગ પ્રગટ થયું.
    તેથી આ સ્થાનનું નામ “સોમનાથ” પડ્યું.

એવું માનવામાં આવે છે કે આ શિવલિંગ સ્વયંભૂ (પોતેથી પ્રગટ થયેલું) છે.

📜 યુગ પ્રમાણે નામો

યુગનામ
સત્યયુગભૈરવેશ્વર
ત્રેતાયુગશ્રવણીકેશ્વર
દ્વાપરયુગગલવેશ્વર
કલિયુગસોમનાથ


પ્રાચીન અને મધ્યકાલીન ઇતિહાસ

  • પ્રથમ મંદિર ક્યારે બનાવાયું તે સ્પષ્ટ રૂપે જાણવા મળતું નથી ; કેટલાક ઐતિહાસિક સ્ત્રોતો કહે છે કે પહેલું મંદિર લગભગ પ્રથમ સદીઓ (કૃશ્તપૂર્વ/આદિકાળ)માં હોય શકે.
  • 649 ઇસામાં વલ્લભીની શાસક માઇત્ર (King Maitre) દ્વારા ફરીથી મંદિર પુનઃનિર્માણ  કરવામાં આવેલ હતું.
  • 725 ઇસામાં, સિંધનાં શાસકે (શાસક) આ મંદિર પર હુમલો કર્યો.
  • 815 ઇસામાં નાગભટ્ટ II (Nag Bhatt II) દ્વારા રેડ સેન્ડસ્ટોનથી મંદિરનું પ્રતીષ્ઠા કરવામાં આવી.
  • 1026 ઇસામાં મહમદ  ગઝની (Mahmud of Ghazni) દ્વારા આ મંદિર ધરાશાયી કરવામાં આવ્યું.
  • 1299માં અલાઉદ્દીન ખિલજીએ ઉલુઘ ખાનના  દ્વારા મંદિર ફરી એકવાર ખંડિત  કર્યું.
  • 1308 માં ચુડાસમા રાજા મહિપાળ I દ્વારા મંદિર પુનઃનિર્માણ થયું. તેને પછી તેના પુત્ર ખેંગરા (Khengara) દ્વારા 1331–1351 દરમ્યાન લિંગસ્થાપન થયું.
  • 1395 માં ઝાફર ખાન દ્વારા મંદિર તુટ્યું.
  • અન્ય ઐતિહાસિક કાળોમાં પણ અનેક વખત  વિધ્વંસ થયા અને , ફિર પુનઃનિર્માણ થતા રહ્યાં.
  • સ્વતંત્રતા પછી, ભારત સરકારે સોમનાથ મંદિરનું નવિનીકરણ શરૂ કર્યું. અંદાજે 1947માં વલ્લભભાઈ  પટેલે, જે ભારતના ગૃહ મંત્રી બની, તેમણે મંદિરના પુનઃનિર્માણ રચના શરૂ કરી.
  • નવા મંદિરનું “પ્રાણપ્રતિષ્ઠા” 11 મે 1951એ કરવામાં આવ્યું.

 



૪. 🚆 કેવી રીતે પહોંચવું

🔹 ટ્રેન દ્વારા:

  • સોમનાથ રેલવે સ્ટેશન (SMNH) સીધું જોડાયેલું છે.

  • નજીકનું મોટું સ્ટેશન: વેરાવળ (લગભગ ૭ કિ.મી. દૂર).

  • વેરાવળથી મંદિર સુધી ટેક્સી/ઓટો સરળતાથી મળે છે.

  • વંદે ભારત એક્સપ્રેસ અમદાવાદથી વેરાવળ સુધી ઉપલબ્ધ છે.

🔹 બસ દ્વારા:

  • GSRTCની નિયમિત બસો અમદાવાદ, રાજકોટ, વડોદરા વગેરે શહેરોમાંથી ચાલે છે.

  • સોમનાથ બસ સ્ટેન્ડ મંદિરથી માત્ર ૪૫૦ મીટર દૂર છે.

  • સોમનાથ ટ્રસ્ટ વેરાવળથી મંદિર સુધી મફત બસ સેવા આપે છે.

૫. 🏞️ આસપાસના ફરવા જેવા સ્થળો

સ્થળવર્ણન
ભાલકા તીર્થ     અહીં શ્રી કૃષ્ણને જરા શિકારીએ તીર માર્યો હતો.
ત્રિવેણી સંગમ         હિરણ, કપિલા અને સરસ્વતી નદીઓનું સંગમ સ્થળ.
પ્રભાસ પાટણ     રાણી અહલ્યાબાઈ દ્વારા બનાવેલું જૂનું સોમનાથ મંદિર.
સી-વૉક વે / બીચ    સમુદ્રના કિનારે સુંદર વોકવે અને દ્રશ્યસ્થળ.
ગીર નેશનલ પાર્ક     એશિયાટિક સિંહોનું નિવાસસ્થાન (૪૦–૫૦ કિ.મી. દૂર).

૬. 🏠 રહેવાની અને જમવાની સુવિધા

🛏️ રહેવાની વ્યવસ્થા:

  • સોમનાથ ટ્રસ્ટ ગેસ્ટ હાઉસ:
    લીલાવતી, મહેશ્વરી, સાગર દર્શન વગેરે ગેસ્ટ હાઉસ AC/Non-AC રૂમ સાથે ઉપલબ્ધ છે.
    રૂમના દર ₹૯૦થી શરૂ થાય છે.
    બુકિંગ: https://somnath.org/

  • અન્ય વિકલ્પો:
    ખાનગી હોટેલ્સ અને ધર્મશાળાઓ વિવિધ બજેટ મુજબ ઉપલબ્ધ છે.

🍛 જમવાની સુવિધા:

  • ટ્રસ્ટના ભોજનાલયમાં સાત્વિક ગુજરાતી થાળી, નાસ્તો વગેરે મળે છે.

  • આજુબાજુમાં અનેક રેસ્ટોરન્ટ્સમાં ગુજરાતી, પંજાબી અને દક્ષિણ ભારતીય ખાવાનું મળે છે.


  • શ્રી સોમનાથ ટ્રસ્ટ દ્વારા ઘણા ધર્મરતિ (Guest Houses / Atithigruh) ચલાવવામાં આવે છે, જેમ કે “Maheshwari Samaj Atithi Gruh”, “Lilavati Atithi Gruh”, “Sagar Darshan Atithi Gruh” વગેરે.
  • તેમના ફોન નંબર:
    • Maheshwari Samaj Atithi Gruh: +91 70690 70704
    • Lilavati Atithi Gruh: +91 94282 14914
    • Sagar Darshan Atithi Gruh: +91 70690 70705
  • બીજા સંપર્કો:
    • Booking Supervisor Mobile: +91-99786 14021
  • • Asst. Manager – Guest House: +91-99786 14927
    • Landline (    મંદિર સંકુલ): 02876-231212
  • જમવા વિષે: મંદિર સંકુલમાં પ્રસાદ કાઉન્ટર ઉપલબ્ધ છે. ટ્રસ્ટ સંચાલિત ગેસ્ટહાઉસોમાં ભોજનની વ્યવસ્થા થઇ શકે છે.
  • અનેક endorsements કહે છે કે દર્શનગણ, પ્રસાદ, પાણી, ಜೀವನ જરૂરી સુવિધાઓ સારા હેતુથી ઉપલબ્ધ છે.

૭. 🔱 પૂજાઓ અને ભાગ લેવાની વિધિ

પૂજાવર્ણન
રુદ્રાભિષેકશિવલિંગ પર વિવિધ દ્રવોથી અભિષેક કરવો.
જલાભિષેકપવિત્ર જળ ચઢાવવું.
બિલ્વાર્ચનબિલ્વપત્ર અર્પણ કરવો.
સંધ્યા આરતીસવારે ૭:૦૦, બપોરે ૧૨:૦૦, સાંજે ૭:૦૦.
ધ્વજા પૂજામંદિરના શિખર પર ધજા ચઢાવવી.

🕉️ ભાગ લેવાની રીત:

  • પૂજા માટે સ્થળ પરના પૂજા કાઉન્ટર અથવા ઓનલાઈન બુકિંગ ઉપલબ્ધ છે.

  • બુકિંગ માટે ફી લાગુ પડે છે.

  • પરંપરાગત વસ્ત્રો પહેરવા ભલામણ છે.

૮. 🧾 ઉતારા (રૂમ) અને પૂજા માટે બુકિંગ માહિતી

અધિકૃત વેબસાઈટ:
👉 https://somnath.org/

સંપર્ક નંબર:

  • 📞 સેન્ટ્રલ બુકિંગ ઓફિસ: +91-2876-231212 / +91-94282 14914
    (સમય: સવારે ૮:૦૦ થી રાત્રે ૯:૦૦)

  • 📱 પૂજા કાઉન્ટર: +91-94282 14823

નોંધ:

  • બુકિંગ માત્ર અધિકૃત વેબસાઇટ પરથી જ કરવું.

  • તહેવારો કે રજાઓ દરમિયાન વહેલું બુકિંગ કરાવવું યોગ્ય રહેશે.


આ જુવો એકવાર .....